Stachowski Antoni (ok. 1835–1898), marszałek szlachty pow. mohylewskiego, ofiarodawca na rzecz Akademii Umiejętności. Ur. w gub. mohylewskiej, był synem Leona, właściciela dóbr w pow. mohylewskim (Hawryłówka?) i mścisławskim, oraz Ludwiki (?) z Hołyńskich.
S. prawdopodobnie studiował prawo na Uniw. Petersburskim, po czym osiadł w dobrach rodzinnych w pow. mohylewskim. Na sejmiku szlachty gub. mohylewskiej 30 III (st. st.) 1863 został wybrany marszałkiem pow. mohylewskiego. Nic bliższego nie wiadomo o udziale S-ego w działaniach powstańczych t.r., lecz w czerwcu, jako jedną z «najciężej skompromitowanych osób» (Józefa Obiezierska), władze rosyjskie uwięziły go w zamienionych na tymczasowy areszt zabudowaniach Inst. Dobroczynności (Bogougodnoje zawiedenije) w Mohylewie, wraz z wieloma innymi ziemianami polskimi, m.in. komisarzem Rządu Narodowego, Michałem Oskierką. Nadzór nad tym więzieniem sprawował były lokaj Stachowskich, Świderski. Być może przyczyną aresztowania była uchwała sejmiku marcowego, która oskarżała gubernialną administrację rosyjską, że «usiłuje rozedrzeć społeczeństwo, siejąc niezgodę między obywatelami i włościanami». S. został prawdopodobnie ukarany zesłaniem (o ile do niego odnosi się wzmianka Jakuba Gieysztora o Stachowskim «wysłanym» z gub. mohylewskiej). Nie wiadomo, kiedy S. osiadł w Król. Pol. Przed r. 1890 był tam właścicielem folwarku Kępin (gub. warszawska) oraz posiadaczem kapitału złożonego w bankach warszawskich. W l. 1885–8 był członkiem zwyczajnym Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (Wydz. Przyrodniczy). Testamentem z 21 I 1890, sporządzonym w Warszawie, zapisał AU w Krakowie 10 tys. rubli. Roczny procent z tej sumy miał być przeznaczony na wypłatę stypendium dla studenta Wydz. Lekarskiego UJ, z zachowaniem pierwszeństwa krewnych lub powinowatych ofiarodawcy. Stypendium było przeznaczone dla kandydatów pochodzenia szlacheckiego, wyznania rzymskokatolickiego, urodzonych na Białej Rusi, Litwie lub pochodzących z Król. Pol. S. zmarł 7 V 1898 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
Uchwałą Walnego Zgromadzenia z 29 XI 1898 AU przyjęła zapis i powołała fundację stypendialną im. A. Stachowskiego. Fundusze zostały ulokowane w Banku Galicyjskim dla Handlu i Przemysłu w Krakowie, częściowo w gotówce, częściowo w listach zastawnych Galicyjskiego Tow. Kredytowego Ziemskiego. W aktach PAU zachowało się niewiele śladów realizacji fundacji S-ego: wzmianki w sprawozdaniach finansowych z l. 1899–1924 oraz informacje o dwukrotnym rozpisaniu konkursu. W związku z pierwszym konkursem (stypendia po 300 zł) w r. 1935, sekretarz generalny PAU Stanisław Kutrzeba zwrócił się do Biura Ewidencji Ludności przy Magistracie m. Warszawy o odszukanie informacji na temat brata i wykonawcy testamentu S-ego, Michała. Uzyskał odpowiedź negatywną. W marcu 1939 został rozpisany drugi konkurs na trzy stypendia po 500 zł.
S. nie założył rodziny.
Brat S-ego, Michał, był właścicielem dóbr Bykowicze i Pustosz w pow. mścisławskim, na przełomie l. siedemdziesiątych i osiemdziesiątych pełnił urząd sekretarza gubernialnego w Mohylewie. Siostra S-ego, Katarzyna (zm. 13 I 1907 w Nicei), zamężna za Henrykiem Feliksem Ciechanowieckim (1818–1889), właścicielem Tułowa w pow. witebskim, była zaangażowana w działania powstania styczniowego, wraz z mężem aresztowana i oskarżona, prawdopodobnie odbyła karę i następnie wyjechała do Francji. S. miał jeszcze siostrę Justynę i, prawdopodobnie, brata Jana, właściciela Hawryłówki w pow. mohylewskim.
Słown. Geogr. (Mohylew, błędne imię: August); – Hulewicz J., Polska Akademia Umiejętności 1873–1918. Zarys dziejów, Wr.–W. 1958; Iwaszkiewicz J., Ofiarność ziemian na cele oświatowo-kulturalne 1800–1929, W. 1929 s. 24; Maliszewski E., Rok 1863 na kresach mohilewskich, W. 1920 s. 7; Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W.–P. 1982 s. 229; – Gieysztor J, Pamiętniki […] z lat 1857–1865, [Wyd.] T. Korzon, Wil. 1913 II; Obiezierska ze Świętorzeckich J., Męczeńskie lata, w: Nasze kresy. Mohylewszczyzna, Mohylew–Moskwa 1917 s. 50; – Roczn. AU, R. 1899/1900 s. 91 tabl. VI, R. 1900/1–1904/5 tabl. VI, R. 1905/6–1908/9 tabl. VIII, R. 1909/10–1910/11 tabl. X, R. 1911/12–1918/19 tabl. XI, R. 1919/20 tabl. XII, R. 1923/4 tabl. IV; – Nekrologi z r. 1898: „Czas” nr 111, „Kur. Warsz.” nr 126–127; – Arch. Nauki PAN i PAU w Kr.: sygn. PAU 1–2 k. 242, sygn. PAU I–11, R. 1898 s. 273 (II), 275 (II), R. 1899 s. 288 (V), R. 1905 s. 419 (6), R. 1906 s. 497 (10), R. 1935 s. 1502 (3e), 1521 (9), R. 1939 s. 1673 (6f), sygn. PAU KSG R. 1898 nr 3277, 3328 (odpis testamentu S-ego z r. 1890) nr 3411, 3479, 3492, R. 1899 nr 3611, 3622, 3624, 3630, 3686, 3689, 3714, 3719, 3727–3728, R. 1907 nr 260, 368, R. 1908 nr 409, R. 1930 nr 356, R. 1935 nr 1213, Kopiariusz KSG, s. 517, 559, 563.
Bibliogr. dot. rodzeństwa S-ego: Boniecki, III 154, VII 325; – Inskrypcje grobów polskich w Paryżu. Père Lachaise, Red. A. Biernat, W. 1991; Kwiatkowska, Groby polskie Rzymu; – Dumin S., Rachuba A., Sikorska-Kulesza J., Ciechanowieccy herbu Dąbrowa, W. 1997; – Alfavitnyj spisok zemlevladel’com po uezdam, za 1882 god, w: Opyt opisanija Mogilevskoj guberni, Red. A. S. Demboveckij, Mogilev na Dnepre 1884 s. 140; Spisok naselennych mest Mogilevskoj guberni, Mogilev 1910 s. 98.
Rita Majkowska